شناخت برخی از اولیات اخلاقی

روایت است که حسن بن جهم گوید:
از حضرت رضا علیه السلام پرسیدم فداىتان شوم، حد توکل چیست؟ پس به من فرمود: حد توکل این است که چون با خداوند باشى از احدى نترسى.
عرض کردم حد تواضع چیست؟ فرمود آن است که با مردم آن گونه رفتار کنى که دوست دارى مردم مثل آن با تو رفتار کنند.
عرض کردم فدایتان شوم مایل هستم بدانم نزد شما چه جایگاهی دارم؟ حضرت فرمودند به جایگاهی که ما نزد خودت داریم بنگر!
حدثنا الحسین بن أحمد بن إدریس قال حدثنا أبی قال حدثنا أبو سعید سهل بن زیاد الآدمی قال حدثنا الحسن بن علی بن النعمان عن محمد بن أسباط عن الحسن بن الجهم قال سألت الرضا علیه السلام فقلت له جعلت فداک ما حد التوکل فقال لی ان لا تخاف مع الله أحدا قال قلت فما حد التواضع قال إن تعطى الناس من نفسک ما تحب ان یعطوک مثله قال قلت جعلت فداک اشتهى ان اعلم کیف انا عندک قال انظر کیف انا عندک.
امالی للصدوق، ص240؛ عیون الاخبار الرضا علیه السلام، ج2، ص50؛
مشابه فراز اول با اسناد دیگر از امام صادق علیه السلام نیز نقل شده است. نمونه: الأصول الستة عشر (ط - دار الحدیث)، ص: 311؛ الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏2، ص: 57؛ مشابه فراز دوم: الزهد، ص23 و لأمالی (للصدوق)، ص: 608؛ معانی الأخبار، ص: 198؛ مشابه فراز سوم: الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏2، ص: 652 و...

ارزش مداری اهل بیت علیهم السلام

«اصبغ بن نباته گوید: روزى امیر المؤمنین علیه السلام بر منبر کوفه خطبه خواند و فرمود: اى گروه مردم اگر عهدشکنى بد نبود من سیاستمدارترین مردم بودم، آگاه باشید که هر عهدشکنى تباه کارى و هرزگى است، و هر تباه کارى ناسپاسى و کفرى در بردارد، آگاه باشید که بی وفائى و تباه کارى و خیانت در آتش است.»

از نکات مهم در سیره معصومین علیهم السلام این است، که ارزش ها را فدای موفقیت های ظاهری نمی کردند. چنانکه مشهور است امیر المؤمنین علی علیه السلام حاضر نشدند در شورای شش نفره برای حکومت عدل، دروغی ظاهری بگویند. و نه برای تحکیم حکومت حاضر بودند با طاغوتی چون معاویه از در مکر در آیند و چند صباحی با وعده هایی او را مشغول سازند و بعد او را از سر راه بردارند.
مولا امیر المؤمنین علیه السلام کسی است که در بحبوحه جنگ از جزئیات اصول خود غافل نیست. خبر سوال اعرابی در حین جمل از توحید مشهور است. و یا روشنگری حضرت که «انک امرؤ ملبوس علیه اعرف الحق تعرف اهله».
در همین جنگها امام به آسمان نگاه می کردند. و در جواب اعتراض شخص فرمودند که ما برای نماز می جنگیم.
و در خبر ابن عباس در نهج البلاغه فرمود اگر به اصلاح کار مردم بپردازی بهتر از اصلاح نعل است و امام فرمود خلافت بر مردم از این نعل برای من بی ارزش تر است.
عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَمِّهِ یَعْقُوبَ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْعَبْدِیِّ عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع ذَاتَ یَوْمٍ وَ هُوَ یَخْطُبُ عَلَى الْمِنْبَرِ بِالْکُوفَةِ یَا أَیُّهَا النَّاسُ لَوْ لَا کَرَاهِیَةُ الْغَدْرِ کُنْتُ مِنْ أَدْهَى النَّاسِ أَلَا إِنَّ لِکُلِّ غُدَرَةٍ فُجَرَةً وَ لِکُلِّ فُجَرَةٍ کُفَرَةً أَلَا وَ إِنَّ الْغَدْرَ وَ الْفُجُورَ وَ الْخِیَانَةَ فِی النَّارِ.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏2، ص: 338/ 6

مؤمن نزد خداوند بزرگتر و گرامی تر از ملک مقرّب است

امام سجّاد علیه السلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت کرد: هرکس مرد یا زن مؤمنی را خوار کند یا به خاطر فقر و نداری کوچک بشمرد؛ خداوند او را در روز قیامت شهره و رسوا می گرداند. و هر کس به مرد یا زن مؤمنی تهمت بزند یا درباره اش چیزی بگوید که در او نیست؛ خداوند او را بر تپه ای از آتش می ایستاند تا از [عهده یا گناه] آن چه گفته بیرون رود. و مؤمن نزد خداوند بزرگتر و گرامی تر از ملک مقرّب است و هیچ چیز نزد خدا دوست داشتنی تر از مرد یا زن مؤمن توبه کار نیست و مؤمن را در آسمان آن چنان می شناسند که انسان زن و فرزند خود را می شناسد.

عن علی بن الحسین عن أبیه عن جدّه قال: قال رسول الله صلّى اللّه علیه و سلّم: «من استذلّ مؤمنا أو مؤمنة أو حقّره لفقره و قلة ذات یده شهّره الله یوم القیامة ثم فضحه، و من بهت مؤمنا أو مؤمنة أو قال فیه ما لیس فیه، أقامه الله على تل من نار حتّى یخرج مما قال فیه، و إن المؤمن أعظم عند الله و أکرم علیه من ملک مقرب، و لیس شی‏ء أحبّ إلى الله من مؤمن تائب أو مؤمنة تائبة، و إن المؤمن لیعرف فی السماء کما یعرف الرجل أهله و ولده»
الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، ثعلبی، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ج‏2، صص 131 و 132

«حتی یخرج ممّا قال فیه» یعنی تا تهمتی را که زده است؛ ثابت کند و از عهده اش بیرون رود و چون نمی تواند ثابت کند؛ در عذاب می ماند. و یا این که یعنی آن قدر عذاب بچشد تا پاک شود و معنای اول به عرف زبان نزدیکتر است.